NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 3 शिशुलालनम्
अभ्यास
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!1. एकपदेन उत्तरं लिखत–
(क) कुशलवोे कम् उपसृत्य प्रणमतः?
रामम्
(ख) तपोवनवासिनः कुशस्य मातरं केन नाम्ना आह्रवयन्ति?
देवी
(ग) वयोSनुरोधात् कः लालनीय भवति ?
शिशुजन:
(घ) केन सम्बन्धेन वाल्मीकि: लवकुशयो: गुरु:?
उपनयनोपदेशेन
(ङ) कुत्र लवकुशयो: पितु: नाम न व्यवह्रियते ?
तमकं
2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत–
(क) रामम् कुशलवाक्याणि: कण्ठलक्ष्मणस्यः स्पर्श: इन्द्रध्वजः आसीत।
उत्तर रामाय कुशलवायौ: कण्ठाश्लेषस्य स्पर्श: हृदयग्राही आसीत।
(ख) राम लवकुशौ कुत्र उपवेशयितुम् कथयति।
उत्तर राम लवकुशौ सवाड्के स्वकं उपवेशयितुम् कथयति।
(ग) बालभावत् हिमकर: कुत्र विराजते?
उत्तर बालभावत् हिमकर: पशुपति-मस्तके विराजते।
(घ) कुशलवयो: वंशस्य कर्त्ता क: ?
उत्तर कुशलवयो: वंशस्य कर्त्ता सहस्रदीधिति: आसीत्।
(ङ) कुशलवयो: मातरं वाल्मीकि: केन नाम्ना आहृयति ?
उत्तर कुशलवयो: मातरं वाल्मीकि: ‘वधू’ इति नाम आहृयति ।
प्रश्न 3.
रेखाङ्कितेषु पदेषु विभिक्तं तत्कारणं च उदाहरणानुसारं निर्दिशत —
उत्तर:
विभिक्तं — तत्कारणम्
(क) द्वितीया — ‘उप (उपसर्ग) + विश्’ धातु योगे
(ख) द्वितीया — ‘धिङ् योगे
(ग) द्वितीया — ‘अधि (उपसर्ग) + आस् धातु योगे
(घ) तृतीया — ‘अलम्’ योगे
(ङ) द्वितीया — ‘उप (उपसर्ग) + सृ धातु योगे
प्रश्न 4.
यथानिर्देशम् उत्तरत
(क) ‘जानाम्यहं तस्य नामधेयम्’ अस्मिन् वाक्ये कर्तृपदं किम्?
(ख) ‘किं कुपिता एवं भणति उत प्रकृतिस्था’-अस्मात् वाक्यात् ‘हर्षिता’ इति पदस्यविपरीतार्थकपदं चित्वा लिखत?
(ग) ‘विदूषकः (उपसृत्य) ‘आज्ञापयतु भवान्!’ अत्र भवान् इति पदं कस्मै प्रयुक्तम्?
(घ) ‘तस्मादक-व्यवहितम् अध्यास्याताम् सिंहासनम्’-अत्र क्रियापदं किम्?
(ङ) ‘वयसस्तु न किञ्चिदन्तरम्’-अत्र आयुषः इत्यर्थे किं किं पदं प्रयुक्तम्?
उत्तर:
(क) अहम्
(ख) कुपिता
(ग) रामाय
(घ) अध्यास्याताम्
(ङ) वयसः
प्रश्न 5.
अधोलिखितानि वाक्यानि कः कं प्रति कथयति
उत्तर:
कः — कम्
(क) रामः — लवकुशौ
(ख) विदूषकः — कुशम्
(ग) कुशः — रामम्
(घ) लवः — विदूषकम्
(ङ) रामः — विदूषकम्
प्रश्न 6.
मञ्जूषातः पर्यायद्वयं चित्वा पदानां समक्षं लिखत
शिवः शिष्टाचारः शशिः चन्द्रशेखरः सुतः इदानीम् अधुना पुत्रः सूर्यः सदाचारः निशाकरः भानुः
उत्तर:
(अ) विशेषण-विशेष्यपदानि योजयत
यथा- विशेषण पदानि — विशेष्य पदानि
श्लाघ्या – कथा
(1) उदात्तरम्यः — (क) समुदाचारः
(2) अतिदीर्घः — (ख) स्पर्शः
(3) समरूपः — (ग) कुशलवयोः
(4) हृदयग्राही — (घ) प्रवास:
(5) कुमारयोः — (ङ) कुटुम्बवृत्तान्तः
उत्तर:
(1) उदात्तरम्यः — (क) समुदाचारः
(2) अतिदीर्घः — (ख) प्रवासः
(3) समरूपः — (ग) कुटुम्बवृत्तान्त:
(4) हृदयग्राही — (घ) स्पर्शः
(5) कुमारयोः — (ङ) कुशलवयोः
प्रश्न 7.
(क) अधोलिखितपदेषु सन्धिं कुरुत
(क) द्वयोः + अपि — ………….
(ख) द्वौ + अपि — ………….
(ग) कः + अत्र — ………….
(घ) अनभिज्ञः + अहम् — ………….
(ङ) इति + आत्मानम् — ………….
उत्तर:
(क) द्वयोः + अपि = द्वयोरपि
(ख) द्वौ + अपि = द्वावपि
(ग) कः + अत्र = कोऽत्र
(घ) अनभिज्ञः + अहम् = अनभिज्ञोऽहम्
(ङ) इति + आत्मानम् = इत्यात्मानम्
(ख) अधोलिखितपदेषु विच्छेदं कुरुत
(क) अहमप्येतयोः — ………….
(ख) वयोऽनुरोधात् — ………….
(ग) समानाभिजनौ — ………….
(घ) खल्वेतत् — ………….
उत्तर:
(क) अहमप्येतयो: – अहम् + अपि + एतयोः
(ख) वयोऽनुरोधात् – वयः + अनुरोधात्
(ग) समानाभिजनौ – समान + अभिजनौ
(घ) खल्वेतत् – खलु + एतत्
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 3 शिशुलालनम्
