NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
1. एकपदेन उत्तरं लिखत–
(क) मानुष्याणां महान् रिपु: कः?
आलस्यं
(ख) गुणी किं वेत्ति?
गुणम्
(ग) केषां सम्पत्तौ च विपत्तौ च महताम् एकरूपता?
महताम्
(घ) पशुना अपि कीदृश: गृहयते?
उदीरितोSर्थ
(ङ) उदयसमये अस्तमयसमये च कः रक्तः भवति?
सविता (सूर्यः)
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
प्रश्न 2.
अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि संस्कृतभाषया लिखत
(क) केन समः बन्धुः नास्ति?
(ख) वसन्तस्य गुणं कः जानाति।
(ग) बुद्धयः कीदृश्यः भवन्ति?
(घ) नराणां प्रथमः शत्रुः कः?
(ङ) सुधियः सख्यं केन सह भवति?
(च) अस्माभिः कीदृशः वृक्षः सेवितव्यः?
उत्तर:
(क) उद्यमसमः बन्धुः नास्ति।
(ख) वसन्तस्य गुणं पिक: जानाति।
(ग) बुद्धयः परेगितज्ञानफलाः भवन्ति।
(घ) नराणां प्रथमः शत्रुः क्रोधः अस्ति।
(ङ) सुधियः सख्यं सुधीभिः सह भवति।
(च) अस्माभिः फलच्छायासमन्वितः वृक्षः सेवितव्यः।
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
प्रश्न 3.
अधोलिखिते अन्वयद्वये रिक्तस्थानपूर्तिं कुरुत
(क) यः …………… उद्दिश्य प्रकुप्यति तस्य …………… सः ध्रुवं प्रसीदति। यस्य मनः अकारणद्वेषि अस्ति, …………… तं कथं परितोषयिष्यति?
(ख) …………… संसारे खलु ………. निरर्थकम् नास्ति । अश्वः चेत् ……….. वीरः, खरः …………… वहने (वीरः) (भवति)।
उत्तर:
(क) यः निमित्तम् उद्दिश्य प्रकुप्यति तस्य अपगमे सः ध्रुवं प्रसीदति। यस्य मनः अकारणद्वेषि अस्ति, जनः तं कथं परितोषयिष्यति।
(ख) विचित्रे संसारे खलु किञ्चित् निरर्थकम् नास्ति। अश्वः चेत् धावने वीरः, खरः भारस्य वहने (वीरः) (भवति)।
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
प्रश्न 4.
अधोलिखितानां वाक्यानां कृते समानार्थकान् श्लोकांशान् पाठात् चित्वा लिखत
(क) विद्वान् स एव भवति यः अनुक्तम् अपि तथ्यं जानाति।
(ख) मनुष्यः समस्वभावैः जनैः सह मित्रतां करोति।
(ग) परिश्रमं कुर्वाणः नरः कदापि दु:खं न प्राप्नोति।
(घ) महान्तः जनाः सर्वदैव समप्रकृतयः भवन्ति।
उत्तर:
(क) अनुक्तमप्यूहति पण्डितोजनः।
(ख) समान-शील-व्यसनेषु सख्यम्।
(ग) नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति।
(घ) सम्पत्तौ च विपत्तौ च महतामेकरूपता।
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
प्रश्न 5.
यथानिर्देशं परिवर्तनं विधाय वाक्यानि रचयत
(क) गुणी गुणं जानाति। (बहुवचने)
(ख) पशुः उदीरितम् अर्थं गृह्णाति। (कर्मवाच्ये)
(ग) मृगाः मृगैः सह अनुव्रजन्ति। (एकवचने)
(घ) कः छायां निवारयति। (कर्मवाच्ये)
(ङ) तेन एव वह्निनः दह्यते। (कर्तृवाच्ये)
उत्तर:
(क) गुणिनः गुणं जानन्ति।
(ख) पशुना उदीरितः अर्थः गृह्यते।
(ग) मृगः मृगैः (मृगेण) सह अनुव्रजति।
(घ) केन छाया निवार्यते?
(ङ) सः एव वह्निनः शरीरं दहति।
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
प्रश्न 6.
(अ) सन्धिं/सन्धिविच्छेदं कुरुत
उत्तर:
(आ) समस्तपदं/विग्रहं लिखत
(क) उद्यमसमः — …………….
(ख) शरीरे स्थितः — …………….
(ग) निर्बलः — …………….
(घ) देहस्य विनाशनाय — …………….
(ङ) महावृक्षः — …………….
(च) समानं शीलं व्यसनं येषां तेषु — …………….
(छ) अयोग्यः — …………….
उत्तर:
(क) उद्यमेन समः
(ख) शरीरस्थः
(ग) बलेन हीनः
(घ) देहविनाशाय
(ङ) महान् च असौ वृक्षः
(च) समानशीलव्यसनेषु
(छ) न योग्यः
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
प्रश्न 7.
अधोलिखितानां पदानां विलोमपदानि पाठात् चित्वा लिखत
(क) प्रसीदति — …………
(ख) मूर्खः — …………
(ग) बली — …………
(घ) सुलभः — …………
(ङ) संपत्ती — …………
(च) अस्तमये — …………
(छ) सार्थकम् — …………
उत्तर:
(क) प्रसीदति — अवसीदति
(ख) मूर्खः — पण्डितः
(ग) बली — निर्बलः
(घ) सुलभः — दुर्लभः
(ङ) संपत्तौ — विपत्तौ
(च) अस्तमये — उदये
(छ) सार्थकम् — निरर्थकम्
(अ) संस्कृतेन वाक्यप्रयोगं कुरुत
(क) वायसः ……………
(ख) निमित्तम् ……………
(ग) सूर्यः ……………
(घ) पिकः ……………
(ङ) वह्निः ……………
उत्तर:
(क) वायसः – वायसः कृष्णः वर्णः भवति।
(ख) निमित्तम् – दुष्टस्य कलहस्य किमपि निमित्तम् न भवति।
(ग) सूर्यः – प्रकाशस्य स्रोतः सूर्यः एव अस्ति।
(घ) पिकः – पिकः आम्रवृक्षे स्थित्वा मधुरं गायति।
(ङ) वह्नि – ‘वह्नि’ इति पदम् अग्नेः पर्यायपदम् अस्ति।
NCERT Solution for Class 10 Sanskrit Chapter 5 सुभाषितनी
